Codziennie mierzymy się z koniecznością wyboru spośród kilku możliwości i podjęcia decyzji.
Stojąc przed wyborem zmagamy się z konfliktami, związanymi z atrakcyjnością dostępnych możliwości.
Decyzje często podejmujemy w sposób zautomatyzowany. Automatyzowanie podejmowania decyzji opiera się na wykorzystywaniu heurystyk – uproszczonych schematów. Heurystyki zazwyczaj pozwalają na podjęcie trafnej decyzji w krótszym czasie, jednak zawsze dłuższe rozważanie problemu skutkuje lepszym rozwiązaniem.
Czasem po podjęciu decyzji spotykamy się z uczuciem żalu, że nie wybraliśmy innej opcji, żal ten określamy dysonansem podezycyjnym.
Omówimy szerzej powyższe zjawiska z wykorzystaniem przykładów. Zastanowimy się też, czy i w jaki sposób dochodzić do właściwych decyzji.
Jeśli chcesz trenować umysł, rozwijać funkcje poznawcze i przećwiczyć umiejętność podejmowania decyzji, to koniecznie sprawdź nasz generator zestawów ćwiczeń funkcji poznawczych. W kontekście tego artykułu interesujące będzie autorskie ćwiczenie „dylematy”.
Konflikt motywacyjny
Gdy stajemy przed wyborem spośród dwóch lub więcej możliwości, które wzajemnie się wykluczają, a tylko jedną można osiągnąć lub jednej uniknąć, to doświadczamy konfliktu motywacyjnego.
Kurt Lewin (1948) wyróżnia 3 podstawowe rodzaje konfliktów motywacyjnych:
- Konflikt dążenie – dążenie, wiążący się z sytuacją, w której podmiot wybiera pomiędzy dwiema pozytywnymi możliwościami o zbliżonej atrakcyjności.
Urlop spędzić nad morzem czy w górach? - Konflikt unikanie – unikanie, sytuacja, w której podmiot zmuszony jest wybierać między dwoma negatywnymi możliwościami o zbliżonym stopniu awersyjności.
Zapłacić wysoką grzywnę czy spędzić miesiąc w areszcie? - Konflikt dążenie – unikanie, dotyczący sytuacji, w których określona możliwość decyzyjna wywołuje w podmiocie zarówno odczucia negatywne, jak i pozytywne.
Czy powinnam wychodzić za mąż będąc 21 letnią kobietą?
Konflikty motywacyjne możemy rozwiązać korzystając z algorytmów lub heurystyk.
Algorytmy w procesie rozwiązywania problemów.
Algorytm to sekwencja kroków, która zawsze doprowadza do rozwiązania zadania, ale w wielu wypadkach jest bardzo czaso- i energochłonna; często po prostu nie dają się zastosować, gdyż liczba wszystkich możliwych działań lub kroków dekompozycyjnych jest nazbyt duża.
W życiu codziennym nie jesteśmy w stanie przewidzieć wszystkich konsekwencji podejmowanych decyzji. Bardzo trudne jest zebranie przesłanek skłaniających do wybrania jednej możliwości, spośród kilku dostępnych. Być może nawet nie jesteśmy świadomi istnienia pewnych możliwości. Dlatego planując zakup prezentu nie rozrysowujmy drzew decyzyjnych rodem z podręcznika medycyny, czy instrukcji dla serwisu samochodowego, w życiu codziennym bliscy i my sami niekoniecznie oczekują od nas zawodowego i w pełni profesjonalnego podejścia.
Pamiętajmy o zasadzie przetargu między wysiłkiem z dokładnością, mówiącej, że sądy przemyślane są zawsze trafniejsze od heurystycznych, że dłuższe myślenie doprowadzi do lepszej decyzji, a uwzględnienie większej liczby informacji do bardziej trafnych sądów. Zasada ta pozostaje zgodna ze zdrowym rozsądkiem i większością teorii psychologicznych.
Dlatego kluczowe jest znalezienie złotego środka pomiędzy precyzyjnym analizowaniem wszystkich możliwości, a szybkim podejmowaniu decyzji w oparciu o heurystyki (intuicję). Im ważniejszą decyzję powinniśmy podjąć, tym więcej czasu powinniśmy poświęcić na analizę możliwości. A nawet przy błahych decyzjach często korzystnie jest się „przespać z decyzją” i nie podejmować jej zbyt impulsywnie.
Czym są heurystyki i w jaki sposób optymalizują proces podejmowania decyzji
Często podejmując decyzje opieramy się na heurystykach – pewnych skrótach i filtrach wykształconych przez nasze doświadczenie i ukształtowanych w toku rozwoju społecznego. Heurystyki to metody na skróty wypracowane na drodze doświadczeń i ewolucji. Skróty te zwykle pozwalają na poprawne wnioski, mogą jednak zawieść, prowadząc do błędu.
Przyjrzyjmy się podstawowym i najczęstszym heurystykom wymienionym przez Tversky’ego i Kahneman.
- Heurystyka dostępności – ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń na podstawie łatwości, z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady czyli egzemplarze. Zwykle prowadzi do formułowania trafnych ocen. Bywa jednak myląca, bo nie wszystkie informacje dostępne pamięciowo dotyczą zdarzeń częstych.
- Heurystyka zakotwiczenia – Uproszczona metoda wnioskowania, która polega na posłużeniu się jakąś liczbą czy wartością jako punktem wyjściowym i następnie sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie.
Np. Pytanie: Jaka jest odległość między Toruniem a Opolem? Gdy pierwsza padnie odpowiedź 500km, to pozostałe propozycje będą oscylować koło tej liczby – 550km, 480km. Rzeczywista odległość to 380km. - Heurystyka reprezentatywności to ocena przynależności obiektu do kategorii na postawie jego podobieństwa do typowych jej egzemplarzy. Opieranie się na podobieństwie.
Dysonans podecyzyjny
Wybrałem X, ale skorzystałbym znacznie więcej, wybierając Y.
Dysonans taki jest najczęściej likwidowany przez podwyższenie atrakcyjności wybranej alternatywy i zaniżenie oceny alternatywy odrzuconej. Aby zredukować dysonans, ludzie zmieniają sposób myślenia o np. dwóch przedmiotach, które mieli do wyboru.
Złudzenie mądrości wstecznej
Poczucie „z góry to wiedziałem” – pojawiającego się po jakimś zdarzeniu przekonania, że jeszcze przed zaistnieniem tegoż wiedziało się o jego nieuchronności. W rzeczywistości jest to zniekształcenie pamięci.
Źródła: