Wpływ korzystania z komputera i Internetu na rozwój dzieci i młodzieży

Komputer wydaje się być jednym z największych  wynalazków XX wieku, którego walorów nie sposób jest przecenić. Obecnie dzieci i młodzież żyją w świecie coraz szybciej rozwijających się massmediów. Dziś trudno wyobrazić sobie dzieciństwo bez telewizji, komputera czy Internetu. Zakres oraz relacje zachodzące między nimi, kształtują osobowość dziecka. Pojawia się także coraz więcej przesłanek zwracających uwagę na zagrożenia wynikające z niezdrowego korzystania z komputera i Internetu. Ważne jest, aby zrozumieć,
że wpływ komputera i Internetu na rozwój dzieci i młodzieży ma charakter wieloaspektowy.
Wpływa na społeczny, moralny, a także fizyczny oraz psychiczny rozwój dzieci i młodzieży.

Zachęcam do zapoznania się ze scenariuszem warsztatów Internet jako zagrożenie i dobrodziejstwo, gdzie aktywizujemy uczestników i pokazujemy jak można spędzić wolny czas bez Internetu.

Pozytywne skutki korzystania z komputera i Internetu przez dzieci oraz młodzież

Możliwość korzystania z komputera oraz Internetu mogą oferować wiele dobrego młodzieży i rodzicom.

Odpowiednio wykorzystywany Internet ma wpływ na  rozwój społeczny młodzieży. W sensie społecznym Internet to środek komunikacyjny, narzędzie, z którego korzysta człowiek i które może współtworzyć (Błachnio, 2007). W sieci znajduje się wiele portali umożliwiających rozwój kontaktów, wymianę doświadczeń, opowieści i zdjęć. Młodzież może dowolnie kontaktować się z osobami mieszkającymi w innym miejscu świata poszerzając przez to umiejętności komunikacyjne i językowe (Aftab, 2003).

Internet ułatwia kontakt z nauczycielami, młodzież pisząc do swoich nauczycieli, gdy
w wysłanej wiadomości musi zachować dyktowany regułami i uprzejmością urzędowy dystans, może poszerzać umiejętność prowadzenia bardziej oficjalnych rozmów.

Internet ułatwia dzielenie się wieloma informacjami i zasobami, koszty i nakład czasu potrzebny do podzielenia się, na przykład zdjęciami, są tak niskie (Hofmokl, 2009), że powstały specjalne aplikacje na smartphony umożliwiające szybkie dzielenie się ze znajomymi zdjęciami, które krótko po obejrzeniu przez odbiorcę znikają bezpowrotnie. Młodzież może wykorzystywać tego typu aplikację, aby zwiększać grono swoich znajomych, dzielić się swoimi przeżyciami, nawet tymi najprostszymi (popularne jest np. wysyłanie zdjęć jedzenia) i otrzymywać błyskawiczną informację zwrotną.

Wpływ Internetu na rozwój intelektualny.

Nie bez znaczenia jest to, że młodzież w Internecie, aby się porozumieć, musi pisać i czytać. Zwłaszcza młodsze dzieci mogą odczuwać duży nacisk ze strony otoczenia, Internetu
i aplikacji z których korzystają, aby doskonalić się w czytaniu i pisaniu. Szkoły czasami przeprowadzają ciekawe eksperymenty poszerzając w placówce i u uczniów dostęp do komputera i Internetu. Eksperyment w jednej ze szkół w Logan w okręgu Baltimore (USA) pokazał, że po umożliwieniu korzystania uczniom z komputera poprawia się ich umiejętność czytania, obecność w szkole i częstość rozwiązywania zadań domowych (Aftab, 2003, s.178). U starszej młodzieży większe znaczenie ma pisanie i czytanie w języku obcym. Duża część Internetu to strony anglojęzyczne, aby móc z nich swobodnie korzystać i wymieniać się doświadczeniami, konieczna jest znajomość języka. Nauka języka przyczynia się natomiast do powiększania możliwości intelektualnych i rozwoju mózgu. Naukowcy porównując wyniki rezonansu magnetycznego mózgów osób intensywnie uczących się języka obcego
z grupą kontrolną, wykazali istotne powiększenie hipokampu i trzech obszarów kory mózgowej. (Mårtenssona i in., 2012). W Internecie możemy znaleźć także wiele portali tematycznych, które można wykorzystać do poszerzania własnej wiedzy. W celu rozwoju wykorzystać można również gry edukacyjne oraz encyklopedie i słowniki, a także kursy językowe (Śmiejek, 2005).

Internet i komputer mogą być pomocne w stymulowaniu rozwoju fizycznego młodzieży.
W sieci dostępna jest ogromna ilość for, stron i filmów poświęconych rozwojowi fizycznemu. Zainteresowani ćwiczeniami mogą bez pomocy drogiego sprzętu i osobistych trenerów ćwiczyć w domu. Uprawianie ćwiczeń fizycznych przyczynia się do zmniejszenia lęku
i depresji, a także do obniżenia ciśnienia krwi (Czapiński, 2004).

Negatywne skutki korzystania z komputera i Internetu przez dzieci oraz młodzież

Korzystanie z komputera i Internetu, jak opisaliśmy to w poprzedniej części umożliwia doskonalenie zdolności intelektualnych, kontakt z innymi i rozwój społeczny, a także
w pewnym sensie rozwój fizyczny. Niestety, nieodpowiednio wykorzystywany komputer
i Internet mogą prowadzić do wielu negatywnych efektów i uzależnień.

Wpływ Internetu na rozwój społeczny:

Młodzież tworząc w Internecie swoje profile, czyli udostępniając w sieci informacje o sobie, swoje dane osobowe, zdjęcia, numery telefonów, narażają się na znalezienie tych danych przez niepowołane osoby (Aftab, 2003). Wyniki badań SAFT wskazują, że młodzież w wieku 13-16 lat ujawnia w Internecie więcej danych o sobie niż młodsze dzieci. Występują także pewne różnice w płci badanych, a tym jakie dane ujawniają: chłopcy częściej udostępniają swoje dane demograficzne, dziewczęta – informacje związane z zainteresowaniami (Staksrud 2005, za: Lewandowska). Może się zdarzyć, że na ich telefon i adres e-mail zaczną kontaktować się reklamodawcy, lub inni ludzie, a kontynuowanie znajomości poza strefą wirtualną może być bardzo niebezpieczne.

Profile mogą stać się celem ataków, może się zdarzyć, że młody człowiek poda komuś hasło do portalu społecznościowego, lub nieostrożnie zapomni poprawnie zakończyć pracę na komputerze znajomego. Osoba trzecia może wtedy zmienić informacje zawarte na jego profilu na kompromitujące.

Jednym z pionierów badania charakteru wpływu korzystania z Internetu na codzienne życie był Robert Kraut, który wraz ze współpracownikami w 1995 roku przeprowadził badania osób, które zaczynały użytkować Internet. Po roku korzystania z sieci zauważono u badanych wzrost poczucia samotności, symptomów depresji i stresów dnia codziennego
(Kraut i in., 1998, za Błachnio, 2007). Współcześnie uważa się, że wpływ ten zmalał, za czym stoi większe obycie się z nowoczesnymi urządzeniami, przez co korzystanie z nich nie powoduje już takiego lęku. Być może internauci uczą się także wybierać w sieci takie treści, które przynoszą im korzyść.

Wykazano także, że dłuższe korzystanie z Internetu wśród nastolatków wpływa na częstość
i jakość kontaktów społecznych w świecie realnym (Sanders, Field, Diego i Kaplan, 2000, za Błachnio, 2007).

Wpływ Internetu na rozwój intelektualny:

Nie wszystkie informacje są zamieszczane w sieci przez specjalistów z danej dziedziny. Może przydarzyć się, że poszerzając swoją wiedzę, młodzież dociera do nieprawidłowych, czy niezweryfikowanych informacji (Śmiejek, 2005).

Internet stanowi pokusę dla dokonania plagiatu. Młodzież szkolna, zamiast poświęcić odpowiednio dużo wysiłku i czasu na samodzielne rozwiązywanie zadań domowych i pisanie wypracowań, może szybko znaleźć w sieci gotowe wypracowanie na dany temat.
W Internecie znajduje się wiele portali nastawionych na przekazywanie swoim użytkownikom gotowych rozwiązań zadań domowych, są strony takie jak, na przykład zadane.pl. W konsekwencji uczeń nie ćwiczy i nie rozwija umiejętności, które miał na uwadze nauczyciel zadając mu do wykonania pracę domową, popełnia także prawne wykroczenie.

Na zubożenie wiedzy i umiejętności przyczynić może się także czytanie zamieszczonych w Internecie streszczeń i opracowań lektur szkolnych, zamiast lektury książki.

Wpływ Internetu na rozwój fizyczny:

Nieodpowiednie korzystanie z komputera może powodować wady postawy, pogorszenie się wzroku, a także dolegliwości reumatologiczne, odrętwienia palców i dłoni, nadmierne pobudzenie objawiające się podwyższonym ciśnieniem krwi, wady postawy, skrzywienia kręgosłupa, początki osteoporozy. Podczas dłuższych sesji korzystania z komputera należy co pewien czas robić przerwy.

Uzależnienie od komputera i Internetu

Do niedawna za najbardziej uzależniające uchodziły narkotyki i alkohol. Teraz do listy groźnych uzależnień dołączył Internet, który wciąga coraz więcej ludzi. Jest równie niebezpieczny. Uzależnienie od Internetu jest zjawiskiem nowym, ale dotyka już miliony ludzi na świecie. Od kilku lat z niepokojem obserwuje się wzrost liczby dzieci i młodzieży prezentujących objawy uzależnienia od gier komputerowych i Internetu. Z tym problemem zgłaszają się rodzice nie tylko gimnazjalistów, ale także dzieci z młodszych lat szkolnych. Najczęściej rodzice opowiadają, że zainteresowanie się dziecka komputerem wzbudzało
w nich zadowolenie i dumę, że potrafi „tak wspaniale” go obsługiwać. Nieumiejętne korzystanie z Internetu może prowadzić do zachowania nałogowego u każdego użytkownika. Ważny staje się zatem program edukacji informatycznej, który uwzględni zalety i wady Internetu, jego wpływ na niebezpieczeństwo wystąpienia zachowania nałogowego.

W pewnym momencie rodzice zauważają, że dziecku czy nastolatkowi trudno obejść się bez komputera albo Internetu, gdy zamiast odrabiać lekcje, uprawiać sport czy rozmawiać
z rodzicami myśli jedynie o tym, by jak najszybciej usiąść do komputera. Jeśli brak dostępu do komputera rodzi u nich rozdrażnienie, a czasem nawet agresję. Uzależnienie od komputera i Internetu jest uzależnieniem psychicznym tzn. osoba uzależniona ma silną potrzebę korzystania z komputera, surfowania po Internecie. Młody człowiek, który wpadł w sidła nałogu najczęściej nie potrafi sam sobie z nim poradzić oraz nie zauważa swojego problemu. Informowany przez innych, że popadł w tarapaty nie przyjmuje tego faktu do wiadomości
a wręcz oskarża bliskie sobie osoby o to, iż go bezpodstawnie pomawiają o to, że jest uzależniony. 

Podstawowe objawy uzależnienia dzieci i młodzieży to: potrzeba bycia w sieci
i nawiązywanie lub kontynuowanie wirtualnych kontaktów towarzyskich, problemy ze skupieniem uwagi, utrata kontaktu z rzeczywistością, niekontrolowane wybuchy irytacji, agresji, brak kontroli w korzystaniu z Internetu, złe samopoczucie w okresach pozbawionych kontaktu z Internetem, kłopoty z utrzymaniem równowagi, kłopoty z łaknieniem, nadmierna potliwość oraz drżenie rąk.

Leczenie uzależnienia

W odróżnieniu od innych uzależnień, w przypadku leczenia uzależnia od Internetu bądź komputera, występuje dodatkowy problem. Osoby z tym uzależnieniem trudno jest bowiem skłonić do spotkania „twarzą w twarz” ze specjalistą, ponieważ są przyzwyczajone do obcowania z ekranem bądź do porozumiewania się za pomocą klawiatury. Decyzja o podjęciu leczenia następuje dopiero wówczas, kiedy osoba zainteresowana zacznie zauważać różnicę między zdrowym a patologicznym korzystaniem z komputera.

W czasie rozmowy z uzależnionym dzieckiem bądź nastolatkiem nie należy skupiać się nie tylko na tym, co dziecko/nastolatek robi na komputerze i ile spędza przy nim czasu, lecz raczej na tym czego nie robi, bo spędza czas przed komputerem. Zwykle uzależnione dzieci/młodzież nie mają żadnych przyjaciół, w którymś momencie odmawiają chodzenia do szkoły lub samodzielnych wyjazdów na wakacje, mają coraz gorsze stopnie w szkole, nie mają żadnych innych zainteresowań i planów na przyszłość, są przygnębione. Dlatego do pracy z problemem nadużywania lub uzależnienia dziecka uważamy za konieczne zaangażowanie całej rodziny i pomóc rodzicom nawiązać na nowo (lub po raz pierwszy) bliską więź z dziećmi poprzez m.in. spędzanie z nimi wolnego czasu.

Osoby uzależnione od Internetu wymagają pomocy psychoterapeutycznej. W Polsce Narodowy Fundusz Zdrowia będzie finansował leczenie odwykowe netoholików. Fundacja Pomocy Osobom Uzależnionym „Karan” tworzy w Ełku ośrodek terapii antyinternetowej. Całodobową pomoc psychologów, psychiatrów i terapeutów znajdzie tu 30 osób do 19. roku życia. Siecioholikami zajmują się też trzy poradnie psychologiczne: dwie w Warszawie i jedna w Gdańsku.

Podsumowanie

Rzeczywistość wirtualna stanowi wielką szansę wspomagania rozwoju ludzkości, ale tworzy także nowe bariery i nierówności. Niesie ze sobą również wiele zagrożeń, zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa. Świadomość istnienia tej rzeczywistości i wiedza o jej pozytywnych i negatywnych stronach jest konieczna dla lepszego funkcjonowania dzieci oraz młodzieży. Jeśli chodzi o wpływ mediów na dzieci i młodzież, to można się spotkać z dwoma przeciwstawnymi poglądami. Jedna twierdząca, że Internet i inne nowoczesne media są
w stanie niszczyć istniejące więzi społeczne i pogłębiać dodatkowo np. samotność osób nieśmiałych, odrywając je od realnego świata. Drugi pogląd – pokazujący nowe media jako szkołę kontaktów społecznych, w której można się wiele nauczyć i zdobywać nowe kompetencje. Świadomość tych wpływów jest szczególnie ważna w sytuacji, w której współczesny człowiek, bardzo często zapomina, że warunkiem dobrego zdrowia jest dbałość o własny, wszechstronny rozwój, umiejętność wygospodarowania czasu wolnego przeznaczonego na odpoczynek oraz podtrzymania kontaktów z przyjaciółmi, rówieśnikami i rodziną. O taki prawidłowy rozwój powinni dbać wszyscy rodzice zarówno dzieci, jak i dorastających adolescentów.

Bibliografia

1. Aftab, P. (2003). Internet a dzieci. Uzależnienia i inne niebezpieczeństwa. Warszawa: Wydawnictwo Proszyński i S-ka.
2. Braun-Gałkowska, M., (2001( Media a odbiorca, w: Wychowawca nr 11/107, Kraków.
3. Błachnio, A. (2007). Przegląd wybranych badań nad wpływem Internetu na dobrostan psychiczny i kontakty społeczne użytkowników. Psychologia Społeczna 2007 tom 2 3–4 (5) 225–233
4. Czapiński, J. (2004). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka (s. 165-204). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
5. Gawkowska Anna „Uzależnienie od związanych z obecnością w Internecie zachowań, czyli popularnie Uzależnienie od Internetu”, http://misieniek.republika.pl/bhp/uzalez.html
6. Hofmokl, J. (2009). Internet jako nowe dobro wspólne. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne
7. Jakubik A. „Zespół uzależnienia od Internetu (ZUI) – Internet Addiction Syndrome (IAS)”, http://www.sudety.it/forum/viewtopic.php?t=175
8. Lewandowska, K. Zagrożenia w Internecie – wiedza i doświadczenia dzieci i ich rodziców. Wyniki badań empirycznych
9. Mårtenssona, J., Erikssonb, J., Bodammerc, N.C., Lindgrena, M., Johanssona, M., Nybergb, L., Lövdéna, M. (2012). Growth of language-related brain areas after foreign language learning. NeuroImage. Volume 63, Issue 1, Pages 240–244
10. Nefalski, A. (1990). Ludzie i komputery. Lublin: Politechnika Lubelska , s. 16 – 17
11. Podgórska, A. Wpływ komputera i Internetu na rozwój dzieci i młodzieży. www.zs1brzechwapila.pl
12. Śmiejek, P.A. (2005). Korzyści i zagrożenia płynące z Internetu
13. Zarycki, T. (2006). Społeczne konsekwencje rozwoju Internetu – rewolucja czy reprodukcja struktur społecznych?. W: „Społeczna Przestrzeń Internetu” pod redakcją D. Batorskiego, M. Marody i A. Nowaka. Warszawa: Wydawnictwo Academica, s. 337-346.
14. Zieliński Jarosław „Uzależnienie od Internetu”, http://www.winter.pl/internet/uzaleznienie.html
15. Żebrowska, M. (1982). Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa: PWN, s.655